انواع توجه
در سالهای اخیر با پیشرفت علوم تکنولوژی، تقریبا همه افراد از طریق اینترنت و بسترهای مربوط به آن مطالبی درمورد اختلالات همراه یا نقص توجه و تمرکز و بیش فعالی مطالعه کرده اند و اطلاعاتی هرچند محدود در این زمینه ها دارند. زمانی که والدین اطلاعات کافی درمورد رشد کودک خود و سطوح متناسب با سن او را نداشته باشند، انتظاراتی فراتر از حد توانایی کودک خود خواهند داشت که این مساله زمینه ساز نگرانی آنها و شک در مورد نقص توجه و تمرکز کودکشان می‌شود.
سوالاتی که در این زمینه ممکن است وجود داشته باشد:
نوزاد در بدو تولد چه واکنشی به صداها باید داشته باشد؟
از چه زمانی میتواند به چهره و صدای افراد مختلف واکنش نشان دهد؟
کودک در چه سنی میتواند بصورت مستمر بازی را ادامه دهد؟
و سوالات مشابه دیگر…
توجه برای درک و یادگیری نه تنها در کودکان بلکه تا پایان عمر هر فردی ضروری است. توجه انواع مختلفی دارد که قبل از معرفی، سطوح توجه باید شناخته شوند.
ارزیابی سطح توجه و تمرکز در کودکان توسط درمانگران باید در محیطی بدون محرک های اضافی و مهم تر از آن با توجه به ظرفیت و توانایی کودک انجام شود.
انواع توجه
در تقسیم بندی های بالینی ،برای انواع توجه موارد زیر ارائه می‌شود :
توجه متمرکز
نوعی از توجه که دربرگیرنده واکنش پایه ای کودک به انواع محرک های محیطی مثل محرک های شنوایی، بینایی یا لمسی است.
- مثلا زمانی که نوزادان با شنیدن صدایی سر خود را می‌چرخانند در واقع این نوع از توجه را نشان می‌دهند.
توجه پایدار
عبارت است از نگه داشتن توجه کودک بر روی یک موضوع مشخص در حین انجام یک فعالیت هوشیارانه!
- برای مثال زمانی که کودک شروع به بازی با یک ابزار خاص مثل لگو ها می‌کند، ادامه دادن بازی مستلزم وجود این نوع از توجه می باشد.
توجه انتخابی
این نوع توجه یعنی بی توجهی نسبت به انواع موارد حواس پرت کن! به گونه ای که کودک بتواند با وجود اینکه ماشین مورد علاقه اش روی میز است، بازی خود را ادامه دهد و کامل کند.
- مثال این نوع توجه در فعالیت های روزمره بزرگسالان به وفور دیده می‌شود، مثلا در جمعی از افراد انتخاب کنیم که توجهمان را فقط روی صحبت یکی از افراد حاضر متمرکز کنیم!
توجه جایگزین
نوع چهارم توجه در این نوع طبقه بندی به نام توجه جایگزین معروف است. این توجه در سن مدرسه بروز می‌کند.
- زمانی که کودک باید به صدای معلم گوش دهد و همزمان پاسخ سوال را نیز بنویسد. یا در مورد بزرگسالان اگر از آنها خواسته شود که حین سخنرانی نکات مهم را یادداشت کنند؛ این توانایی نیازمند سطح مناسبی از این نوع توجه می‌باشد.
توجه تقسیم شونده
نوع اخر توجه در این تقسیم بندی، توجه تقسیم شونده است.
- تصور کنید فرد می‌گوید که ” من می‌توانم دو کار را همزمان باهم انجام دهم!”. غالبا در این شرایط یکی از فعالیت ها نیاز کمتری به فکر کردن و تمرکز دارد.
به صورت کلی توجه متمرکز و توجه پایدار سطوح پایین‌تر و بقیه موارد سطوح بالاتر توجه را شامل می شود.
در جدول زیر سطوح مختلف توجه ارائه شده است. ابتدا به زبانی ساده‌تر سطوح توجه نوزادان جهت استفاده و رفع دغدغه های احتمالی مادران آماده شده است. همچنین میتوان جهت راهنمایی احتمالی برای مراجعه به درمانگر از آن استفاده کرد.
جدول دوم شامل سطوح توجه ارائه شده توسط پژوهشگری به نام رینل می باشد. سطوح توجه رینل ملاکی مناسب و شناخته شده در بین درمانگران است که میتوان برای ارزیابی بالینی از آن استفاده کرد.
میانگین طول مدت توجه با توجه به سن کودک
| ۱ |
۱ تا ۳ ماهگی |
وقتی بیدار می‌شود به اطراف نگاه می‌کند، بر اجسام بزرگ و براق تمرکز می‌کند اما نمی‌تواند توجه خود را به سمت دیگری تغییر دهد. |
| ۲ |
دوره ۴ ماهگی |
میتواند تغییر توجهش را کنترل کند یعنی توجهش را از سمتی به سمت دیگر ببرد. درواقع توجهش معطوف تر می‌شود. |
| ۳ |
۴ تا ۷ ماهگی |
توجه بینایی کودک تحت تاثیر جسم جدید است. دقت بینایی و دید دو چشم در ۶-۷ ماهگی مانند بزرگسال می‌شود. |
| ۴ |
۸ تا ۱۵ ماهگی |
هر اتفاق یا حرکت جدیدی میتواند حواس کودک را پرت کند اما به طور معمول میتواند برای یک دقیقه یا کمی بیشتر نسبت به یک اسباب بازی یا یک فعالیت توجه خود را حفظ کند. |
| ۵ |
۱۶تا ۱۹ ماهگی |
کودک شما قادر است به مدت ۲تا۳ دقیقه به یک فعالیت ساختار یافته توجه کند. فرزند شما ممکن است نتواند مداخلات کلامی یا بینایی را تحمل کند. |
| ۳ |
۲۰ تا ۲۴ ماهگی |
حواس کودک شما هنوز به راحتی با صداها منحرف می‌شود، اما می تواند به مدت ۳-۶ دقیقه با همراهی یک بزرگسال یا بدون همراهی بزرگسال به فعالیت خود ادامه دهد. |
| ۴ |
۲۵تا ۳۶ ماهگی |
کودک به طور متوسط میتواند ۵ تا ۸ دقیقه به اسباب بازی یا فعالیت خود توجه کند. علاوه بر آن او میتواند توجه خود را پس از صدای بزرگسالی که او را می‌خواند تغییر دهد و سپس توجه خودرا به فعالیت قبلی بازگرداند. |
| ۵ |
۳۶ تا ۴۲ ماهگی |
کودک میتواند ۸تا ۱۰ دقیقه بر یک فعالیت مستمر متمرکز شود و همچنین توجه خود را بین صحبت کردن با یک بزرگسال و فعالیتی که انجام می‌داده، تقسیم کند. |
سطوح توجه رینل شامل شش سطح می‌باشد که با توجه به سن و ظرفیت کودک ارائه شده است.
| سطح اول |
تولد تا یک سالگی |
کودک توجهی گذرا و سطحی به وقایع دارد و با هر محرک جدیدی توجه اش منحرف می‌شود. |
| سطح دوم |
یک تا دو سالگی |
به فعالیتی که انتخاب می‌کند توجه می‌کند در عین حال دوست ندارد کسی در کار او مداخله ای به ویژه از نوع کلامی بکند.
توجه یک کاناله است (بینایی یا شنیداری).
در این سن میتواند محرک های دیگر را به دلیل توجهی که به فعالیت مورد نظر دارد نادیده بگیرد. |
| سطح سوم |
دو تا سه سالگی |
توجه همچنان یک کاناله است.
به فعالیتی که توسط بزرگسال انتخاب شده توجه می‌کند اما کنترل توجه برایش سخت است.
چنانچه فرد بزرگسال حین بازی کودک وارد شود نمی‌تواند به طور همزمان هم به بزرگسال توجه کند و هم به بازی ادامه دهد.
در متمرکز کردن توجه برای اجرای فعالیتی که توسط دیگران انتخاب شده باید از بزرگسالان کمک بگیرد. |
| سطح چهارم |
سه تا چهار سالگی |
توجه یک کاناله است اما کنترل آن برای کودک ساده تر شده است.
میتواند توجهش را بین بزرگسال و فعالیت جابه جا کند.
راهنمایی های کلامی بزرگسال می تواند به او در اجرای فعالیت کمک کند. |
| سطح پنجم |
چهار تا پنج سالگی |
میتواند به مدت کوتاه توجه را یکپارچه کند (دو کاناله)
با این وجود دامنه توجه محدود است.
کودک میتواند بدون اینکه با نگاه کردن به گوینده خللی در رفتار و فعالیتش ایجاد شود به دستورات گوش دهد.
در این سن کودک حین بازی صحبت می‌کند و درواقع از زبان برای کنترل بازی استفاده می کند. |
| سطح ششم |
پنج تاشش سالگی |
توجه یکپارچه شده و به خوبی قابل کنترل است بنابراین کودک برای ورود به مدرسه آماده شده است.
در این سن کودک زبان را درونی کرده و لازم نیست برای کنترل رفتار از زبان استفاده کند. |
حال که متوجه شدید کودکتان در چه سنی باید باید چه میزانی از توجه را نشان دهد، یکی از سوالاتی که ممکن است برایتان پیش آید این است که که اگر میزان توجه او کمتر از حد معمول باشد چه باید کرد؟!
در ادامه با برین پلاس همراه باشید…
احمدرضا آیین پور
