نوشته‌ها

رشد بینایی کودک

پس از مطالعه مراحل اولیه  رشد بینایی در ادامه به تفضیل، مراحل پایانی رشد بینایی و تماس چشمی کودک شرح داده خواهد شد. 

۱۱ماهگی تا ۱ سالگی

پایان یک سالگی، پایان نوزادی کودک و شروع نوپایی او خواهد بود و البته همزمان توانایی های او در همه زمینه ها از جمله بینایی افزایش خواهد یافت. اکنون می­‌تواند چهره های آشنا را به خوبی تشخیص دهد، نقاط مختلف خانه را به خوبی ب­شناسد و از این نقاط برای بازی کردن استفاده ­‌کند. او می‌تواند از فضاهای کوچک از جمله روزنه های کوچک پنجره و … برای تماشای منظره بیرون استفاده کند. همچنین کودک اشیای مورد علاقه خود را بیشتر و بهتر می‌­شناسد و به مدت بیشتری ممکن است به آن ها خیره شود.

کودک به تدریج در تشخیص افراد نیز ماهرتر خواهد شد و می‌تواند افراد را از دور و یا از روی عکسشان تشخیص دهد. همچنین می‌­تواند حالت هایی مانند عصبانیت، خوشحالی، غم، ناراحتی و …را در چهره افراد تشخیص دهد و به آن ها واکنش نشان دهد. کودک همچنین به تمام اشیای دور و برش دقت کرده و اشیای مد نظرش را جست و جو می­‌کند. کامل شدن هماهنگی بینایی و حرکات دست ها از دیگر اتفاقاتی است که در این مرحله میتوان انتظار داشت. همچنین نگاه های کودک نیز ارادی تر خواهند شد.

والدین گرامی در نظر داشته باشید :

مساله دیگری که در این سن برای کودک باید در نظر داشت، تغییر احتمالی رنگ چشمان کودک خواهد بود. لازم به ذکر است تولد اکثریت نوزادان با رنگ چشم متمایل به آبی مساله ای تقریبا طبیعی است. اما به تدریج میزان رنگدانه های تیره تر در عنبیه کودک افزایش یافته و ممکن است رنگ چشمان کودک از آبی به به رنگ های تیره تر مانند سبز،خاکستری یا قهوه ای تغییر کند.

  • بعنوان نکته آخر می‌­توان در یک سالگی در جهت آزمودن توانایی های بینایی کودک،‌‌‌ با حرکت دادن یک جسم با سرعت از مقابل چشمان او  واکنش کودک را سنجید. کودک در این سن باید بتواند جسم را بدون چرخش سر و فقط با چشم تعقیب کند.

۱تا۳ سالگی

رشد بینایی کودک از بعد از ۱ سالگی نیز همچنان مسیر خود را به پیش می‌­برد. کودک تحت تاثیر مسائل محیطی و البته رشد عصبی و تکامل ساختارهای اعصاب بینایی و به طبع افزایش توانایی بینایی اش به تدریج دنیای خود را بهتر و بیشتر می­‌شناسد. در نتیجه هماهنگی درک و بینایی کودک بیشتر و بهتر می‌­شود. به تدریج همه مهارت های بینایی کودک به سمت هماهنگی به پیش می­‌روند.

از یک تا دو سالگی تدریجا کودک در درک فواصل مهارت بیشتری پیدا می­‌کند و می­‌تواند تمرکز خود را نسبت به اشیای دور و نزدیک تنظیم کند و برای دیدن دقیق تر اجسام آنها را به خود نزدیک تر کند. همچنین در پاسخ به درخواست دیگران برای نگاه کردن به یک نقطه خاص یا گذاشتن اشیا در مکانهای خاص (مثلا یک سوراخ) به تدریج تواناتر می­‌شود.

توانایی بینایی کودک به او در شناسایی اشیا و افراد مورد علاقه اش کمک می­‌کند و در پاسخ به صدای آنها واکنشی مثل لبخند نشان می‌­دهد. همچنین مثلا می‌­تواند یک تصویر خاص و مورد علاقه اش را در کتاب نشان دهد.نگاه کردن و شناختن چهره خود در آیینه از دیگر مواردی است که میتوان برای این بازه سنی به آن اشاره کرد.

سایر مهارتهای بینایی کودک تا ۳ سالگی:

  1. شناخت اسم رنگها
  2. شناخت اشیا
  3. دقت به اشیا در پاسخ به دستورات کلامی
  4. تقلید حرکات دیگران مخصوصا کودکان دیگر
  5. تطابق دادن اشیا مشابه با استفاده از ویژگی هایی مثل رنگ و شکل آنها
  • به صورت طبیعی نیز می­‌توان انتظار داشت که در پایان ۳ سالگی رشد بینایی کودک کامل شود و این مساله کودک را در شناسایی و ارتباط با دنیای اطرافش یاری کند.

شکل گیری تماس چشمی:

ردیابی و اصلاح بینایی یکی از اولین رفتارهای هدفمندی است که نوزاد انسان شروع به یادگیری می­‌کند.

تنها حدود ۶تا۷ ساعت پس از تولد، کودک علاقه ای مشخص به صورت مادرش(مراقبش) نشان خواهد داد و شروع به تقلید حالات چهره او یا هر مراقب دیگری می­‌کند. تماس چشمی معمولا در بازه زمانی ۴ تا۸ هفتگی برقرار می‌شود.در هفته پنجم تا هفتم افزایش میزان تماس چشمی­ و تاثیری که کودک از محیط اطرافش دریافت میکند، تاثیر بسزایی در اصلاح حالات چهره کودک خواهد داشت.

بین هفته ششم تا دهم گستره هماهنگی نگاه او در محیط های مختلف و در پاسخ به محرک های مختلف بیشتر خواهد شد و همچنین نگاه های مستقیم و هدفمند او به صورت مادر (مراقبش) افزایش خواهد یافت. فرآیند رشد بینایی کودک قدم به قدم پیش می‌­رود و کودک توانایی های بیشتری پیدا می­‌کند که این توانایی­ ها به کودک در جهت قرار گرفتن در فضای ارتباطی دنیای اطراف کمک شایانی خواهد کرد.

تماس بینایی به کودک در مسیر درک عواطف و احساسات و خواسته های اطرافیان کمک شایانی خواهد کرد. جهت درک این مساله می­‌توان به کنترل حرکات والد و مراقب در ۳ ماهگی توسط کودک و همچنین لبخند زدن در پاسخ به لبخند در ۵ ماهگی بواسطه توانایی های بینایی کودک اشاره کرد.

به طبع رشد توانایی های بینایی، رشد گفتار و زبان کودک نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. رشد عصبی و نورونی کودک رفته رفته کامل می­شود و ۹ تا۱۱ ماهگی سنی است که کودک می‌­تواند نگاه های واقعی بزرگسالان را دنبال کند.

نکته اخر:

به تدریج کودک چشمانش را ابزاری برای دیدن دنیای اطراف و تماس با محیط ها و افراد مختلف خواهد یافت. کودک با تماس چشمی بهتر میتواند درخواست هایش را به اطرافیان بفهماند و به تدریج متوجه می‌­شود که حالت های مختلف چهره بیان کننده احساسات مختلف هستند.

بدون شک یکی از مهمترین رویاهای هر پدر و مادری بسلامت گذر کردن دلبندشان  از مراحل مختلف رشدش می­‌باشد و یقینا تماس چشمی یکی از مهمترین مراحل این روند می‌­باشد.

در شرایط طبیعی پایان روند رشد بینایی کودک در ۳ سالگی می­‌باشد.

بد نیست بدانیم که تقریبا تمام کودکان در بدو تولد قادر به دیدن اشیا و افرادی که در دوردستشان قرار دارند نیستند چراکه در ابتدای تولد با نزدیک بینی متولد می­‌شوند و رفته رفته عمق دیدشان گسترده تر خواهد شد.

آزمونها و معاینات بینایی

مهم ترین نکته در این مورد در نظر گرفتن این مساله است که معاینات مربوط به رشد بینایی کودکان به موقع انجام شود.

  • اولین تست بینایی کودک را میتوان درحدود ۶ماهگی انجام داد که پزشک را در تشخیص بیماری ها و مشکلات احتمالی مانند دوربینی، نزدیک بینی، آستیگماتیسم و همچنین دقت و سلامت حرکات چشم راهنمایی می­‌کند. همچنین می­‌توان قدرت فوکوس و تمرکز چشمان کودک را در این مرحله سنجید.
  • معاینه و تست اصلی بینایی کودک در ۳ سالگی و پس از تکامل بینایی کودک و جهت غربالگری و تشخیص هرگونه مشکل احتمالی انجام می­‌شود.
  • سومین و آخرین تست بینایی کودک قبل از ورود به مدرسه باید صورت گیرد.

به صورت کلی اهمیت معاینه بینایی قبل از سن مدرسه در این است که پزشک می­‌تواند تشخیص دهد که آیا سیستم تصویری کودک به اندازه کافی رشد کرده است یا خیر و همچنین آمادگی چشمان کودک برای دریافت مطالب مدرسه و قدرت چشمان کودک برای خواندن و نوشتن را بسنجد.

در نظر گرفتن تغییرات بینایی نکته بسیار مهمی است و انجام این معاینات کودک و والدین را از این تغییرات آگاه تر می­‌سازد.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که انجام این معاینات محدودیتی ندارد و می­توان در هر زمانی انجام داد چرا که معمولا کودکان مشکلات بینایی خود را گزارش نمی­‌کنند و به قدرت بینایی خود اطمینان دارند اما به هرحال اولویت انجام این تست ها در این سه زمان است.

تقویت تماس چشمی

با پایان سال اول زندگی کودک و افزایش قدرت عصبی عضلانی چشمان کودک استفاده از فعالیت هایی زیر می تواند در تقویت مهارت تماس چشمی کودک موثر باشد:

♦ بازی با لگوها، رنگ آمیزی، برش مواد مختلف و …به  تقویت هماهنگی چشم و دست و درک عمق و تمرکز کودک کمک می­‌کند.

♦ والدین می‌توانند با استفاده از مواردی مانند استفاده از اسباب بازی های رنگی، تحریک چشمان کودک با استفاده از سایر وسایل رنگی، تشویق کودک به خواندن متن ها، تحریک تخیل کودک و …به تقویت بینایی کودک کمک کنند.

♦ در نظر گرفتن نقش سبک زندگی و استفاده از رژیم غذایی مناسب نیز به تقویت بینایی کودک کمک می‌کند. استفاده از مواد غذایی همچون سبزیجات از جمله هویج، آووکادو، آجیل و دانه های روغنی، حبوبات، روغن ماهی و … به تقویت مهارتهای بینایی کودک کمک شایانی می‌کند .

سخن آخر با خانواده ها

به صورت کلی هر چیزی که توجه کودک را بصورت شما جلب کند و تمرکز کودک را به ناحیه صورت و چشمان شما منعطف کند، می‌­تواند در افزایش مهارت های تماس چشمی کودک موثر باشد. در این مسیر بهره گرفتن از اشیا و وسایل مورد علاقه کودک می­تواند به طرز چشمگیری موثر باشد.

◊ مثلا اینکه اشیای مورد علاقه کودک را در جلو چشمان خود بگیرید و سپس با پنهان کردن آنها در پشت سر خود توجه کودک را به ناحیه چشمان خود جلب کنید.

◊ صدا و استفاده از اشیا صدادار همانند جغجغه در محدوده صورت نیز می‌تواند کودک را بیشتر و بهتر به تمرکز بر چشمان فرد مقابلش ترغیب کند.

◊ استفاده از بیان چهره ای از طریق مواردی همچون ترغیب کلامی کودک و همچنین به کار بردن حالت اغراق و تاکید در بیان احساسات و خواسته های خود از کودک یک روش موثر می‌­باشد.

◊ همچنین خوردن لقمه های غذا بصورت مکرر ، پشت سرهم پوشاندن صورت با استفاده از یک روسری رنگی و سپس برداشتن روسری برای جلب توجه کودک به ناحیه صورت، باد کردن یک بادکنک و تلاش برای برقراری تماس چشمی با کودک پس از هر بار باد کردن بادکنک، و… راهکارهای ساده ایست که والدین می­توانند برای بهبود تماس چشمی کودکان خود به کار ببرند.

افزایش میزان و کیفیت تماس چشمی کودک یکی از موثرترین روش های برقراری ارتباط کودک با دنیای اطرافش می‌­باشد و به کارگیری روش های ساده و در عین حال موثر می­‌تواند کودک را در راه ارتباط با دنیای اطراف و به طبع آن رشد و تکامل جسمی و روحی و شناختی و … یاری نماید.

 

کمال بنام

رشد پیش زبانی کودک

کودکان به طور معمول در سال اول تولد اولین کلمات خود را بیان می‌کنند که این مساله میتواند از شیرین ترین اتفاقات برای هر والدینی باشد. اما آیا والدین از مسیری که فرزندشان تا زمان بیان اولین کلمات و بعد از آن طی می‌کند،آگاهی دارند؟ مسیری که پایه رشد زبان و مهارت های مرتبط با آن است و اهمیت بسیاری دارد. از دیدگاه آسیب شناسان گفتار و زبان،این روند به ۲ بخش پیش هدفمندی (۰ تا ۸ ماه) و پیش زبانی (۹ تا ۱۸ ماه) تقسیم می‌شود.
مطلب پیش رو به بررسی هر دو بخش و تحولات مرتبط با آن می پردازد.

بررسی بخش پیش هدفمندی و اتفاقاتی که در این دوره رخ می‌دهد:

تولد تا ۲ماهگی

کودکان از روز اول تولد قدرت شنیدن دارند. آنها به تدریج یاد می‌گیرند،صداها را به مرجع شان ربط دهند. صورت و چهره ی مراقب یا والد خود را در همان هفته های اول پس از تولد تشخیص می‌دهند و چهره ی آنها را به سایرین ترجیح می‌دهند. هم چنین نگاه های کوتاه با مراقب یا والد خود رد و بدل می‌کنند که پایه تماس چشمی آینده آنها می‌باشد. بیشتر اعمال کودکان در این دوره به شکل رفلکسی یا غیر ارادی می‌باشند،مانند رفلکس مکیدن،چنگ زدن (اگر انگشت خود را در دست کودک بگذارید، دست او بسته می‌شود) و سایر رفلکس ها و اعمال بازتابی که در ماه های ابتدایی تولد دیده می‌شوند و به نوعی نقش حفاظتی برای کودک دارند.

بیشتر صداسازی های کودکان در این سن شامل گریه،صداهای نباتی مانند باد گلو،عطسه و سرفه و یا سایر صداهایی که منعکس کننده شرایط او هستند می‌باشند. همچنین اعمال شبه تقلیدی نیز در کودک دیده می‌شود، به گونه ای که در ماه های اول این طور به نظر می‌رسد که او تلاش می‌کند از حالت های چهره ای والدین خود موقع بازی با او تقلید کند.

۲تا۳ماهگی

در این سن صدا سازی های کودک شروع به تغییر می‌کند.صداهایی شبیه “ک” و “گ” بیشتر شنیده می‌شود که از آن با نام cooing یا “بغ بغو” یاد می‌شود. این صداهابه خصوص در شرایطی که کودک احساس خوشایندی دارد، مثل وقتی که  گرسنه و یا خواب آلود نباشد شنیده می‌شوند.

اعمال شبه تقلیدی همچنان در کودک دیده شده و او کم کم شروع به بازی با دست و پای خود می‌کند. رفتار هایی که معطوف به کودک و بدن او هستند و البته ژان پیاژه روان شناس مشهور سوئیسی، آن ها را واکنشهای چرخشی اولیه ‌نامید.

۴تا۶ماهگی

این دوره همزمان است با تغییراتی که در صداسازی های کودک رخ می‌دهد. میزان گریه های او نیز کاهش می‌یابد. بازی های آوایی مانند غان و غون یا babbling که همراه با هجاهای ساده “با”،”دا” و”پا” هستند،دیده می‌شود.کودک همچنین شروع به تغییر ریتم،فرکانس و بلندی صداهای تولیدی اش می‌کند. لازم به ذکر است، صداهایی که در این دوره دیده می‌شوند بیشتر شامل همخوان های (صامت) قدامی هستند یعنی صداهایی که بیشتر در جلوی دهان مانند لب ها تولید می‌شوند.

در این دوره صداهای خلفی (صداهایی که در عقب دهان تولید می‌شوند) که قبلا تولید می‌شدند، نیز کاهش می‌یابند. از دیگر مشاهدات این دوره می‌توان به کنجکاوی بیشتر او نسبت به اشیا یا اسباب بازیهای اطرافش اشاره کرد. او آن هارا به هم میزند، به دهان می‌برد یا پرتاب می‌کند. این شکل از بازیهایی که کودک انجام می‌دهد بازی تخریبی یا تمرینی نامیده می‌شود‌.

به علاوه در این دوره اعمال شبه تقلیدی کم کم جای خود را به تقلید واقعی می‌دهند و کودک می‌تواند حرکات چهره ای والدین هنگام بازی با او یا سایر حرکات را بلافاصله و واضح تر از گذشته تقلید کند.

۷تا۹ماهگی

در این دوره والدین زنجیره های طولانی و تکراری هجاهای ساده (Reduplicated babbling) را از کودک می‌شنوند. تنوع صداهای تولیدی کودک نیز افزایش می‌یابد. از حدود ۸ ماهگی رفتار های هدفمند نیز دیده می‌شود و او شروع به درک روابط علت و معلولی، هدف_وسیله می‌کند. مثلا کم کم یاد می‌گیرد برای رسیدن به اسباب بازی مورد علاقه اش (هدف) از مادر کمک بگیرد (وسیله) یا هر وقت گریه کند (علت) اسباب بازی یا خوراکی را که می‌خواهد به دست می آورد (معلول)

موارد دیگری چون پایداری شی (object permanence) (دانستن اینکه اگر شی ای مقابل او نباشد به معنای نیستی و نابودی آن نیست) نیز از حدود ۸ ماهگی به بعد در کودک پدیدار می‌شود.همچنین تقلید فوری در این سن در رفتارهای کودک دیده می‌شود.

 

۹تا۱۲ماهگی

این مرحله شروع دوره پیش زبانی است که می‌د‌انیم پایه ای برای رشد زبان و مهارت های مزتبط با آن است. رفتارهای هدفمندی که از حدود ۸ ماهگی در کودک ظهور کردند در این دوره تشدید می‌شوند و با بسامد بیشتری نسیت به گذشته دیده می‌شوند. از جمله رفتارهای هدفمند دیگری که در این دوره مشاهده می‌شود می‌توان به ژستچر ها یا حرکات هدفمند انگشتان و دست ها برای برقراری ارتباط در سن ۹ ماهگی اشاره کرد.

از انواع ژستچرهایی که پدیدار می‌شوند می‌توان ژستچر نشان دادن (showing)، دادن (giving) و اشاره کردن (pointing) را نام برد. کودک اسباب بازی را به شما نشان میدهد(showing) آن را به شما می‌دهد (giving) و یا به اسباب بازی مورد علاقه اش اشاره میکند(pointing). البته اشاره به این نکته ضروری ست که ژستچرهای ذکر شده همگی در سن ۹ ماهگی دیده نمی‌شوند؛ بلکه همزمان با رشد کودک می‌توان آن ها را در این بازه ی سنی مشاهده کرد. مثلا ژستچر اشاره کردن (pointing) در اواخر این دوره و در ۱۲ ماهگی دیده می‌شود.

از دیگر تغییراتی که در این دوره دیده می‌شود افزایش مدت زمان تماس  چشمی (eye contact) کودک است. نوبت گیری در بازی نیز در این دوره بیشتر شده و کودک از آنها لذت می‌برد. مانند دالی موشه.
البته ذکراین نکته لازم است که رشد نوبت گیری (turn-taking) از ماه های اول تولد مشاهده می‌شود، برای مثال همزمان که والدین صداسازی ها و حتی گریه های کودک خود را تفسیر می‌کنند کودک سکوت می‌کند و با سکوت والدین او فعالیت خود (گریه یا صدا سازی) را ادامه می‌دهد.

ازجمله مهارت های مهم دیگری که در این بازه شروع به رشد می‌کند توجه مشترک (joint attention) می‌باشد. در واقع هنگامی که والد و کودک علاقه ی خود را روی یک شی یا کار با هم به اشتراک می‌گذارند. برای مثال کودک به هواپیما یا توپ نگاه می‌کند، سپس به والد یا مراقب خود نگاه می‌کند و توجه او را به آن توپ یا هواپیما جلب می‌کند. البته در این مثال شروع کننده ی فرآیند توجه مشترک کودک بود، والدین نیز می‌توانند شروع کننده باشند، مثلا والد به توپ یا هواپیما اشاره کند، سپس کودک به آن نگاه می‌کند و در اغلب موارد والد شروع می‌کند به صحبت درباره ی آن اسباب بازی یا گفتن نام آن.
کودک می‌تواند علاوه بر نگاه، از ژستچر یا حتی صدا سازی برای جلب توجه والد خود به شی مورد نظرش استفاده کند.

تقلید در کودک در طی این مرحله پیشرفت زیادی کرده است و تقلید فوری که در ماه های پیش مشاهده می‌شد کم کم همراه با تقلید معوق انجام می‌شود. به طوریکه کودک بدون اینکه چهره ی والدین خود یا کارهای آنها را ببیند، حرکات چهره ای و سایر رفتارهایی که قبلا در والدین خود دیده بود تقلید می‌کند. صداسازی های کودک نیز تغییرات زیادی می‌کند .او حالا صداهای مختلف را در زنجیره های طولانی با هم ترکیب می‌کند (Non Reduplicated babbling) و آنها را بخصوص در حین بازی و یا هنگامی که اصطلاحا در شرایط راحت است (گرسنه یا خواب آلود نیست) بیان می‌کند. به علاوه کودک زنجیره ای از صداهای غیر واضح اما با الگوی شبیه آهنگ گفتار بزرگسالان تولید می‌کند که به آن گفتار نا مفهوم یا جارگون jargon گفته می‌شود که تفاوت آن با غان و غون در وضوح و آهنگی است که تولید می‌شود.

او می‌تواند کلمه ی “نه” و اسم خود را درک کند و در حدود ۹ ماهگی به نام خود واکنش نشان دهد. در انتهای این دوره شاهد ظهور اولین کلمات و کلمات خود ساخته ی کودک نیز هستیم. کلماتی که برای کودک یا والد او معنادار هستند اما برپایه ی کلمات واقعی و حقیقی بزرگسالان نیستند که به آنها شکل باثبات آوایی یاPCF  (Phonetically Consistent Forms) می‌گویند.

۱۲تا۱۸ماهگی

همان گونه که قبلا گفته شد، این دوره پایان مرحله ی پیش زبانی ست. در انتهای دوره ی قبل (حدود ۱۲ ماهگی، ابتدای این دوره) شاهد بروز اولین کلمات واقعی کودک در کنار کلمات خودساخته ی وی بوده ایم.

کلمات ابتدایی کودک بیشتر شامل اسامی (مامان،بابا،نی نی،به به برای غذا،هاپو،پیشی،بای بای،سلام،نه،جوجو و….) و یا فعل ساده ای مثل ” بده ” می‌باشد. او بین ۵ تا ۲۰ واژه را در ۱۲ ماهگی درک می‌کند. به این معنی که می‌تواند آن واژه را نشان دهد (اسامی) یا عمل مربوط به واژه را انجام دهد (افعال) که این تعداد در ۱۸ ماهگی به ۵۰ تا ۱۵۰ کلمه افزایش می‌باید. همچنین نام اعضای بدن خود را می‌داند و بیان می‌کند. در حدود ۱۸ ماهگی نیز  کودک می‌تواند حدود ۵۰ کلمه که بیشتر شامل اسامی و چندین فعل رایج هستند را بیان کند. با افزایش تعداد واژگان کودک، از صداسازی های قبلی اش مانند گفتار نا مفهوم (jargon) و  همچنین کلمات خود ساخته (PCF) نیز کاسته می‌شود. والدین در این دوره شاهد تکرار سخنان خود توسط کودکشان نیز می‌باشند که آن را پژواک گویی یا Ecolalia می‌گویند. او می‌تواند دستورات تک قسمتی مثل “بشین،بدو،بیا،بده و…” را نیز انجام دهد.

کودک می‌تواند کلمات را همراه با ژستچر ها نیز به کار ببرد و البته تغییراتی در نوع ژستچرهای کودک در این دوره نیز مشاهده می‌شود. او حالا می‌تواند بای بای کند و یا انگشت خود را به نشانه ی سکوت روی لب هایش بگذارد. این گونه ژستچر ها،بازنمایی کننده (representational) نامیده می‌شوند.

کودک عملکرد اشیا را نیز یاد می‌گیرد و دیگر به جای به دهان بردن شانه با راهنمایی والدین آن را به موهایش می‌زند. هنگام بازی با اسباب بازی ها به جای پرتاب کردن یا به دهان بردن آنها بر حسب عملکرد اسباب بازی با آن بازی می‌کند. مثلا ماشین را می‌راند، تلفن را دم گوش نگه می‌دارد یا حتی قاشق را در قابلمه می‌گذارد. به این نوع بازی ها در سیر رشد،بازی عملکردی می‌گویند. البته ممکن است نوع دیگری از بازی ها در انتهای این دوره نیز ظاهر شود به نام بازی های وانمودی.
بازی هایی که کودک در آن اصطلاحا وانمود می‌کند کاری انجام می‌دهد. مثلا وانمود می‌کند با تلفن صحبت می‌کند، وانمود می‌کند مادر عروسکش است و وانمود می‌کند غذا درست می‌کند.

پس از دوره ی پیش زبانی  (از ۱۸ ماهگی به بعد) والدین شاهد بروز اولین عبارات و ترکیبات دو کلمه ای کودک (غالبا ترکیب اسم با اسم) هستند.

 

فاطمه قوتی_مبینا همتی

رشد بینایی و تماس چشمی

اهمیت ارتباط اجتماعی و کنش و واکنش با دنیای اطراف بر هیچکس پوشیده نیست. شکل گیری ابزارها و شیوه های این ارتباط از همان سالهای اولیه زندگی پایه ریزی می‌شود. نقش والدین و محیط زندگی کودک در هرچه بهتر شکل گرفتن تماس چشمی و قوه بینایی اگر از خود کودک بیشتر نباشد، قطعا کمتر نیست.

یکی از کارآمدترین ابزارهای انسان برای ارتباط، تماس چشمی و استفاده از قدرت بینایی برای انجام این مهم است.

کودک تازه به دنیا آمده دید مبهمی نسبت به دنیای اطراف خودش دارد و در طول سال ها در معرض محرک‌های مختلف قرار گرفتن و البته رشد عصبی_حرکتی، به مرور تصویر واضح تری از دنیای اطراف خودش خواهد ساخت.

طبیعتا سال اول زندگی کودک حاوی مهمترین تغییرات در مسیر رشد و  تکامل بینایی کودک و ساخت تصویر روشنی از دنیای اطراف خودش است. این تصویر در تعامل کودک با دنیای اطراف خودش نقش حیاتی خواهد داشت. در نهایت تعامل کودک با دنیای اطراف با استفاده از تماس چشمی و تکامل بینایی به رشد و بالندگی کودک در سایر جنبه ها نیز کمک شایانی خواهد کرد.

رشد بینایی

۱ ماهگی

سیستم عصبی نوزاد تازه به دنیا آمده هنوز به طور کامل رشد نیافته است. حس شنوایی نوزاد در همان دوران جنینی و در رحم مادر تکامل می‌یابد اما حس بینایی اینگونه نیست. نوزاد تازه به دنیا آمده دید مبهمی نسبت به دنیای اطراف خودش دارد و تقریبا همه چیز را بصورت تار می­‌بیند.

نوزاد حتی در تشخیص رنگ ها نیز به همین صورت عمل می­‌کند و رنگها را به صورت سیاه و سفید می‌بیند. در ابتدا حساسیت مردمک چشم نوزاد نسبت به نور دریافتی نیز بسیار بالاست اما رفته رفته این حساسیت پایین آمده و نوزاد تحمل بیشتری در دریافت نور و رنگ از دنیای اطراف خودش نشان خواهد داد. به تدریج روند تکامل این حس به پیش می‌رود و نوزاد درک واضح تری نسبت به دنیای اطراف خودش پیدا می‌کند.

در هفته اول دید کودک به حدود ۳۰سانتی متر می‌رسد و این فاصله تقریبا با فاصله صورت مادر با نوزاد هنگام شیر دادن برابر است. سپس کودک می‌تواند به تدریج چهره ها را تشخیص دهد. البته هرچه این چهره ها بیشتر در معرض دید کودک قرار گیرند قاعدتا کودک بهتر آنها را به خاطر خواهد سپرد.

به طبع آن ابتدا کودک قادر به تشخیص چهره پدر و مادر و سایر نزدیکان خودش خواهد بود. این اتفاق تقریبا در پایان هفته دوم نوزادی رخ خواهد داد. در این زمان کودک به کسانی که در حوزه دید او قرار گیرند خیره خواهد شد.

در هفته سوم کودک به میزان بیشتری به محیط اطراف خود دقت خواهد کرد و به مدت بیشتری خیره خواهد ماند.

در پایان ماه اول میتوان انتظار داشت که کودک با مادرش تماس چشمی برقرار کند و دریچه های جدیدی از ارتباط با دنیای اطراف برقرار کند. البته بازه زمانی برقراری ارتباط چشمی حتی تا ۸ هفتگی هم ممکن است طول بکشد

 سایر توانایی های کودک در پایان ماه اول:

  1. برگشتن به سمت منبع نور
  2. دنبال کردن اشیا به صورت افقی
  3. تشخیص و تمرکز بر روی صورت افراد

۲تا ۳ ماهگی

در دوماه اول هماهنگی بینایی نوزاد چندان بالا نیست اما پس از دو ماه به تدریج میزان این هماهنگی بالاتر می‌رود. نوزاد در این زمان حساسیت و کنجکاوی بیشتری نسبت به محیط اطراف خود نشان خواهد داد.

به طبع توانایی نوزاد برای مواردی نظیر:

  1. افزایش تعادل بین دو چشم
  2. افزایش هماهنگی دو چشم برای ردیابی اشیا
  3. ارتباط چشمی با افراد بالاتر می­‌رود

در این بازه رفته رفته حرکات چشم کودک در عین حال که افزایش می‌یابد، منظم تر و هماهنگ تر هم می‌شود. کودک رفته رفته می‌تواند هر دو چشم خود را بر روی یک جسم ثابت نگه دارد و برای تمرکز بر روی اجسام بدون چرخش دادن سر خود تنها از حرکات چشمانش استفاده کند. در عین  حال حرکات افقی و نیز حلقوی اجسام را با چشمان خود دنبال می‌کند.

در پایان ۳ ماه کودک علاقه بیشتری به تماشای اجسام هندسی نظیر اجسام حلقوی نشان می‌دهد. در این سن کودک می‌تواند متوجه دست و پای خود شده و تدریجا هماهنگی میان حرکات چشم و بینایی نوزاد با حرکات دست و پا نیز بالاتر می‌رود. یکی از نتایجش می‌تواند تکان دادن دست ها و پاهایش با دیدن یک جسم خاص باشد.

کودک در ۲ ماهگی با استفاده از قدرت بینایی خود توانایی بیشتری برای تشخیص چهره ها و افراد نشان می‌دهد. از دیدن چهره ها و افراد آشنا لذت می‌برد و اولین لبخند را در واکنش به دنیای اطراف نشان می‌دهد. و به طبع آن اشتیاق بیشتری به تماس چشمی با دنیای اطراف نشان می‌دهد.

در نظر داشته باشید :

از آنجایی که در این بازه توجه نوزاد نسبت به محرک های سمعی_بصری افزایش یافته، می‌توان با استفاده از آویزان کردن این محرک ها از جمله عروسک های رنگی روی تخت نوزاد به تقویت بینایی نوزاد کمک کرد.

محدوده دید نوزاد در این سن حدود ۳۰سانتی متر و در یک حوزه ۱۸۰درجه ای میباشد.

رشد بینایی


۴تا۶ ماهگی

۶ماهگی نوزاد همزمان است با تغییرات و پیشرفت های شگرف در مراکز بینایی مغز کودک که به نوزاد کمک خواهد کرد که واضح تر ببیند و چشمان خود را سریع تر و دقیق تر حرکت داده و اجسام متحرک را با چشمان خود زیر نظر گرفته و دنبال کند.

از ابتدای این بازه سنی به تدریج دقت و عمق بینایی کودک افزایش یافته و میدان دید او نیز گسترده تر می‌شود، این مساله به نوزاد این امکان را می­‌دهد درک عمیق تری از محیط اطراف خود داشته باشد.

هماهنگی میان چشم و سایر اعضای بدن از جمله دست های کودک در این زمان تدریجا بیشتر می­‌شود. این مساله به کودک این امکان را می­‌دهد که اشیا را راحت تر مکان یابی کرده و آنها را در دست بگیرد.

در حیطه بازی نیز نوزاد با استفاده از این توانایی به تدریج راحت تر می­‌تواند دست و پای خود را تکان داده و با اسباب بازی ها بازی کند. همچنین نوزاد به تدریج می‌تواند چشم هایش را مستقل از سر تکان داده و اشیا را دنبال کند.

تصور کنید در این زمان اسباب بازی از دستان کودک بیفتد، نوزاد شما باید قادر به دنبال کردن آن با استفاده از چشمانش باشد. به تدریج دنبال کردن اشیای کوچکتر نیز به توانایی های کودک اضافه خواهد شد. همچنین از ۵ ماهگی کودک به دستان خودش علاقه نشان می­‌دهد و حرکات انگشتانش را در حین بازی زیر نظر خواهد گرفت.

از حدود ۴ ماهگی کودک به تدریج می­‌تواند رنگ ها را واضح تر ببیند و رنگ های تندتر را تشخیص دهد. حتی می‌توان اظهار داشت که رفته رفته از این لحاظ همانند بزرگسالان عمل کرده و البته قادر خواهد بود همه رنگ های موجود در رنگین کمان را تشخیص بدهد.

والدین گرامی:

مجموعه این توانایی ها به شما این امکان را می‌دهد که در این بازه سنی اولین معاینه چشمی و بینایی را روی کودک انجام دهید که این خود نقطه عطفی در روند رشد کودک می‌باشد.

یک آزمایش ساده برای درک توانایی های بینایی کودک در این زمان می‌­تواند قرار دادن جسم مورد علاقه کودک در طرفین او به گونه ای که نسبت به آن دید نداشته باشد و کودک باید با تکان دادن خود وضعیتش را نسبت به آن جسم تنظیم کند.

با قوی تر شدن ماهیچه های چشم نوزاد در این سن و ارسال پیام هایی از جانب مغز هماهنگی میان چشم های کودک افزایش یافته و به تدریج دید دو چشمی پیدا می‌کند. سپس کودک قادر خواهد بود مردمک چشمان خود را همزمان به چپ یا راست تکان دهد.

هشیاری نوزاد نیز نسبت به محیط خود بیشتر می­‌شود و همچنین نسبت به انعکاسات و تحرکات محیطی حساس تر می‌شود.

توانایی های بینایی کودک در پایان ۶ ماهگی:

  1. افزایش مدت زمان تمرکز
  2. تشخیص دادن بطری و هدایت آن به سمت دهان خودش
  3. دیدن خودش در آینه
  4. افزایش علاقه به اجسام و اسباب بازیهای رنگی

۷تا۱۰ماهگی

به تدریج کودک از دنیای تار و مبهم خود فاصله گرفته و دنیای اطراف را واضح و دقیق می­‌بیند. درک فاصله و عمق برای کودک راحت تر شده و در پرتاب اشیا نیز دقیق تر می­‌شود. خودش کم کم می‌تواند به سمت اشیای مورد علاقه اش حرکت کرده و دستش رابه سمت آنها دراز کند. انجام دادن بازی هایی مثل دالی موشه نیز که بینایی نقش مهمی در آنها دارد، اندک اندک به توانایی های کودک اضافه می­‌شود .

سایر توانایی های بینایی کودک در این سن :

  1. علاقه نشان دادن به تصاویر
  2. توجه بیشتر به اشیای کوچک
  3. تشخیص بهتر در مورد اشیایی که پنهان شده اند
  4. افزایش آگاهی از بدن خود
  5. تشخیص بهتر و بیشتر رنگها

رشد بینایی کودک از ۱۰ ماهگی تا ۳ سالگی + فیلم  .

 

کمال بنام