نوشته‌ها

رشد حافظه (Memory) در کودکان


بررسی ” انواع حافظه “ (کلیک کنید)


رشد حافظه

رشد حافظه: از تولد تا نوجوانی

آیا می توانید اولین روز تولد خود را به یاد بیاورید؟

دومین سال چطور؟

بزرگسالان به ندرت حوادث قبل از سه سالگی را به یاد می آورند و خاطرات تکه تکه ای از اتفاقات رخ داده در سن ۳ تا ۷ سالگی در ذهن دارند. این مساله به “فراموشی نوزادی”  معروف است.

پس چرا یادآوری دوران کودکی یا دوران نوپایی خیلی سخت است ؟

آیا این مساله فقط به این دلیل است که وقایع سال‌های اول، دوم، سوم و حتی هفتم ما مدت ها پیش اتفاق افتاده و خاطرات ما به طور طبیعی پژمرده شده است؟

نه لزوماً.

مثال:

یک فرد بزرگسال ۴۰ ساله معمولاً خاطرات بسیار خوبی از دوران نوجوانی (که به‌طور معمول بیش از ۲۰ سال پیش اتفاق افتاده است) در ذهن دارد.

از طرف دیگر، یک کودک ۱۱ ساله بعید است چیزی را که هنگام دو سالگی رخ داده است، به خاطر داشته باشد، با وجود اینکه تنها ۹ سال از آن گذشته است!

با افزایش سن، توانایی ما در یادگیری و به یاد آوردن تحولات تغییر می‌کند. به عنوان مثال، به دلیل “فراموشی نوزادی”، بسیاری از ما نمی توانیم چیزی را در مورد کودکی خود به یاد بیاوریم!

برای این مساله که چرا با اینکه این خاطرات ممکن است هنوز در ذهن باشند، به راحتی قابل دسترسی نمی‌باشند، همچنان دلیل مشخصی پیدا نشده است!

نکته :

در دوره نوجوانی، قشرِ پیشانی مغز ما که برنامه ریزی، تصمیم گیری و حافظه فعال را کنترل می کند، به طور قابل توجهی رشد و توسعه می یابد. به طبع آن توانایی ما در برنامه ریزی برای آینده بهبود می‌یابد و می‌توانیم هنگام تصمیم گیری بین گزینه های مختلف، اطلاعات بیشتری را پردازش کنیم. حداکثر میزان توانایی ما در به یاد آوردن اطلاعات جدید، مربوط به دهه دوم زندگی ماست و سپس از سنین ۵۰ یا ۶۰ زندگی به طرز چشمگیری این توانایی دچار افت می‌شود.

  • از آنجا که هیپوکامپ (Hippocampus) یکی از مناطق مغز است که تولید نورون های جدید را در بزرگسالی ادامه می‌دهد، نقش مهمی در حافظ و یادگیری دارد.
  • بخشی به نام برآمدگی دندانه ای (Dentate gyrus ) نیز در مغز وجود دارد. بسیاری از مناطق مربوط به این بخش در دوران کودکی تولید می شوند، اما با افزایش سن، فعالیت در برآمدگی دندانه ای مغز کند می شود. علت کاهش کیفیت حافظه مشخص نیست، اما ممکن است به علت کاهش میزان نورون های این منطقه باشد.
  • دمانس، که ۱۰ درصد از افراد مسن تر از ۶۵ سال دچار آن می‌شوند، به‌ واسطه تجمع پروتئین های غیر طبیعی در نورون ها و اطراف آن رخ می دهد. تصور می شود این پروتئین ها با از بین بردن سیناپس ها و در نهایت نورون هایی که خاطرات را در کنار هم قرار می دهند، بر حافظه تأثیر بگذارند.

کودکان چه چیزی را به یاد می آورند ؟

رشد حافظه کودک

قبلاً اینگونه تصور می‌شد که دلیل اینکه نمی‌توانیم بیشتر خاطرات مربوط به اوایل دوران کودکی خود را به یاد بیاوریم این است که، ما قادر به یک یادآوری پایدار از وقایع نیستیم. در یک نگاه منطقی‌تر، می‌توان اینگونه برداشت کرد که اگر اطلاعاتی وجود نداشته باشد، در نتیجه دسترسی به آن وجود ندارد.

اما در واقع نوزادان و کودکان کوچک می توانند خاطراتی را ایجاد کنند. که شامل هر دو حافظه ضمنی یا پنهان (Implicit) (مانند خاطرات رویه ای (Procedural)، که به ما امکان می دهد بدون فکر کردن در مورد آنها کارهایی را انجام دهیم) و خاطرات صریح یا آشکار (Explicit) (مثل وقتی که ما آگاهانه رویدادی را که برایمان اتفاق افتاده است به یاد می آوریم ).

نکته:

با این وجود توانایی ما در به خاطر سپردن خاطرات برای مدت طولانی باعث پیشرفت تدریجی در دوران کودکی می شود. در یک آزمایش به کودکان خردسال آموزش داده می شود از یک عمل تقلید کنند:

به عنوان مثال، بچه های شش ماهه می توانستند به یاد بیاورند که در ۲۴ ساعت گذشته (و نه ۴۸ ساعت) چه کارهایی انجام داده اند، در حالی که بچه های نه ماهه می توانستند تا یک ماه گذشته را به خاطر بیاورند (نه سه ماه). اما در سن ۲۰ ماهگی، نوزادان این توانایی را داشتند که به یاد بیاورند چگونه یک کار را یکسال پیش انجام داده اند.

پژوهش:

جالب است بدانید تحقیقات اخیر در موش های صحرایی نشان داده است، با وجود از دست دادن آشکار خاطرات اولیه رویدادی (Episodic)، وجود اثری پنهان از حافظه یا یک تجربه اولیه که برای مدت طولانی ثبت شده است، می‌تواند باعث به یاد آوردن خاطرات شود. این مساله می‌تواند آشکار سازد که چرا آسیب های اولیه می‌تواند بر رفتار بزرگسالان تاثیر بگذارد و خطر ابتلا به اختلالات روحی در آینده را افزایش دهد .


مغز در حال تغییر ما

تکامل مغز

دانشمندان حوزه علوم اعصاب با مطالعه رشد حافظه در حیوانات (مانند موش و میمون) کشف کرده اند که فراموشی نوزادی تنها مختص انسانها نمی‌باشد. به نظر می‌رسد مغز حیواناتی که ساختاری مشابه مغز انسان دارند نیز بعد از به دنیا آمدن، رشد می‌کند .

در بدو تولد، مغز نوزاد انسان تنها یک چهارم اندازه مغز بزرگسالان است. تا سن دو سالگی، به اندازه سه چهارم مغز بزرگسال خواهد شد. این تغییر اندازه با رشد نورونها و آزمایش و هرس اتصالات (Testing and Pruning the connections ) ارتباط دارد.

بنابراین این واقعیت که مغز در زمان شیرخواری و کودکی همچنان در حال رشد است، احتمالا در یادآوری خاطرات ما نقش دارد.

نگاهی به هیپوکامپ

هیپوکامپ بخشی از مغز است که در شکل گیری خاطرات رویدادی  (Episodic:خاطرات و اتفاقاتی که برای ما رخ داده است) از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در حالی که بسیاری از قسمت های مغز پس از تولد در حال پیشرفت و تغییر هستند، این منطقه یکی از معدود مناطقی است که همچنان به تولید نورون های جدید می‌پردازد.

به عنوان مثال در دوران کودکی، بخشی از هیپوکامپ به نام برآمدگی دندانه ای مغز (Dentate gyrus) در معرض خطر قرار دارد و همین باعث می شود که ساخت نورون ها با سرعت بسیار بالایی انجام شود. این سلولهای عصبی جدید سپس در مدارهای هیپوکامپ با یکدیگر ادغام می شوند. اگرچه تولید نورونهای جدید در هیپوکامپ در بزرگسالی ادامه می یابد، اما میزان فعالیت آنها کمتر می شود.

دانشمندان معتقدند که سرعت بالای تولید نورون در دوران کودکی می تواند به نرخ فراموشی بیشتر ما در جوانی منجر شود.

اما چگونه؟

با ایجاد اتصالات جدید با مدارهای حافظه، توده نورون های جدید ممکن است سال ها در شبکه های موجود از خاطرات از قبل شکل گرفته اختلال ایجاد کنند.


رشد حافظه در نوجوانی

در حالی که دوران اولیه کودکی مدت زمان طولانی است که به عنوان یک دوره مهم برای رشد مغز شناخته می‌شود، اما اکنون مشخص شده که مغز ما در دوران بلوغ و بزرگسالی نیز در حال پیشرفت و تغییر است. به طور خاص، قشر پیشانی مغز ما که برای کارکرد های اجرایی مهم تمایز یافته است.

عملکردهایی مانند کنترل رفتار، تغییرات مهمی را در این زمان نشان می‌دهد و همین طور که این مناطق از مغز ما همچنان در حال تغییر و توسعه هستند، حافظه نیز دچار تغییراتی می‌شود.

رشد حافظه

مراحل رشد حافظه از بدو تولد تا نوجوانی

 

 

  • تولد تا یک سالگی

توانایی به خاطر سپردن وقایع برای مدت زمانی کوتاه (این مدت زمان به تدریج افزایش می یابد).

  • یک تا دو سالگی

توانایی به خاطر سپردن وقایع برای مدت زمان طولانی تر

  •  دو تا سه سالگی

حافظه اعلانی (Declarative Memory: حافظه ثبت واقعیت ها و رویدادها) بهبود می یابد.

  •  چهار تا هفت سالگی

حافظه آینده نگر (Prospective Memory: به یاد آوردن انجام کارها در آینده) شروع به ظهور می کند.

  • هشت تا ده سالگی

بهبود یادآوری حقایق

بهبود یادآوری روابط مکانی

  •  ده تا دوازده سالگی

حافظه بلند مدت بهبود می یابد.

افزایش توانایی سرکوب آگاهانه خاطرات.

  •  سیزده تا بیست و یک سالگی

حافظه آینده نگر بهبود می یابد.

حافظه فعال (Working Memory) بهبود می یابد.

 

امیر حسین ژیان پور

رشد حرکتی از ۰ تا ۵ سالگی

یکی از دغدغه های اساسی هر والدینی درباره کودکشان این است که مراحل رشد حرکتی فرزندشان چگونه است، در چه سنی به مهارت های مختلف دست پیدا می‌کند، چه زمانی کودکشان می‌نشیند، غلت میزند، می‌ایستد و یا راه می‌رود و … .

آگاهی از رشد حرکتی در سنین ابتدایی به والدین کمک می‌کند تا از هرگونه تاخیر احتمالی در روند رشد کودکشان مطلع شوند و اقدامات لازم را انجام دهند. همچنین به آنها کمک می‌کند که بتوانند انتظارات خود را متناسب با سن کودک تعدیل کنند.


⇓نگاهی مختصر به مراحل رشد حرکتی از تولد تا ۵ سالگی⇓رشد حرکتی کودکتولد تا ۳ ماهگی

  • بارزترین ویژگی حرکتی در این سن این است که کودک می‌تواند هنگامی که در وضعیت دمر و روی شکم قرار گرفته است به بازوها فشار آورده و سرش را به آرامی و حدود ۴۵ درجه بالا بیاورد. همچنین او می‌تواند سرش رابه سمت صداهای محیطی بچرخاند.
  • در این بازه زمانی کودکان قادر خواهند بود مشت خود را باز و بسته کرده و دستان خود را به دهان نزدیک کنند. همچنین آنها زمانی که هیجان زده هستند، می‌توانند بازوها و پاها را به صورت مداوم حرکت دهند.

 ۴ تا ۶ ماهگی

  • در حدود ۴ ماهگی کودکان می‌توانند در وضعیتی که رو به شکم قرار دارند، با تکیه بر دستان، سر و سینه  را از سطح زمین جدا کنند. همچنین یک اتفاق مهم حرکتی در این بازه سنی، غلتیدن است. کودکان می توانند از حالت دمر به پشت غلت بزنند. در این بازه زمانی، هنگامی که کودکان در وضعیت رو به شکم (دمر) قرار بگیرند، می‌توانند با حرکت آرنج خود به سطح زمین فشار بیاورند. در این دوره ممکن است کودک بتواند برخی از حالت ها و حرکات چهره ای را تقلید کند.
  • در این بازه سنی، گردن گیری کامل می‌شود و کودک می تواند بدون حمایت دیگران گردن بگیرد.

چهار تا شش ماهگی


۷ تا ۱۲ ماهگی

  • در حدود ۶ الی ۸ ماهگی، مهارت نشستن بدون نیاز به حمایت والدین در کودکان ایجاد می‌شود. همچنین آنها می‌توانند از حالت پشت به حالت دمر غلت بزنند. در این بازه سنی، کودکان یک حرکت ابتدایی برای چهار دست و پا رفتن را بدست می‌آورند: آنها می‌توانند با کمک بازوان تا حدی بدن خود را در وضعیت رو به شکم (دمر) به حرکت در بیاورند (خزیدن).
  • در حدود ۹ ماهگی کودک می‌تواند بدون حمایت و به راحتی، چهاردست و پا برود. در ۱۰ ماهگی کودک قادر خواهد بود با کمک والدین یا با استفاده از یک وسیله به عنوان تکیه گاه (برای مثال میز) روی پاهایش بایستد. مهارت ایستادن به تدریج تکامل می‌یابد تا اینکه حدودا در سن ۱۲ ماهگی می‌توانند به تنهایی بایستند، و با کمک گرفتن از وسایل خانه در حد چند قدم نیز راه بروند. در ابتدا نیاز به حمایت والدین دارند ولی به تدریج این حمایت حذف می شود.
  • همچنین یکی از مهارت های حرکتی مهم که در بازه ۱۰تا ۱۲ماهگی ایجاد می شود، این است که کودکان می توانند به طور مشخص از انگشت اشاره و انگشت شست برای نگه داشتن وسایل مختلف استفاده کنند. در همین بازه سنی کودکان می توانند به صورت تقلیدی دست ها را به همدیگر نزدیک کنند و کف بزنند.

ایستادن با کمک (ده تا دوازده ماهگی)


۱۳ تا ۱۸ ماهگی

  • در این بازه سنی، کودکان قادر خواهند بود برروی سطوح شیب دار مثل پله، به صورت چهار دست و پا حرکت کنند. در راه رفتن نیز به تدریج از حمایت های خارجی کاسته شده و می توانند در حدود ۱۸ ماهگی به تنهایی راه بروند و کمتر به زمین بخورند.
    کودکان در این مرحله می توانند خم شوند و اشیای روی زمین را با دست بردارند و دوباره بایستند. همچنین در این مرحله این مهارت را دارند که دو شی مختلف (مثلا دو مکعب) را روی هم قرار دهند.

سیزده تا هجده ماهگی


 ۱۹ تا ۲۴ ماهگی

  • در این مرحله، مهارت های حرکتی گفته شده به تدریج کامل تر و بهتر می‌شود. همچنین به تدریج می‌توانند با کمک نرده از پله ها و سطوح شیب دار بالا بروند. و نیز در این دوره کودکان می توانند به صورت مساوی از هر دو دست در هنگام بازی با دیگران استفاده کنند.

۲تا ۳ سالگی

  • کودکان می توانند توپ را با پا شوت بزنند و با دست پرتاب کنند و دوباره آن را بگیرند. البته هنوز نمیتوانند با دقت این کارها را انجام دهند. در این سن کودک پریدن با هر دو پا را یاد می گیرد. همچنین در این دوره مهارت حرکتی لازم برای استفاده از مسواک و شانه را دارا می باشند. در آغاز سه سالگی، یک کودک می تواند دایره را به عنوان اولین شکل هندسی رسم کند که این مورد جزء مهارت های حرکتی ظریف طبقه بندی می شود.

۳ تا ۴ سالگی

  • کودک در سه سالگی می‌تواند به راحتی و در حالی که هردو پایش را به صورت متناوب روی پله به سمت بالا حرکت می دهد، از پله ها بالا برود (الگوی متناوب حرکت پاها). او همچنین پریدن رو به جلو را انجام می دهد و نیز می تواند تا چند ثانیه روی یک پایش بایستد(نهایتا پنج ثانیه). در این سن یک کودک با روند رشد طبیعی قادرخواهد بود سوار سه چرخه شود و به آرامی رکاب بزند.
  • در ادامه روند رشد مهارت های حرکتی ظریف مانند کشیدن اشکال هندسی، یک کودک چهار ساله می تواند به تنهایی یک مربع رسم کند. همچنین کودک قادر خواهد بود درپوش ظروف (مانند بطری نوشابه) را باز و بسته کند.
  • طبیعتا انداختن، گرفتن و لگد زدن به توپ نیز در این بازه سنی دیده می شود اما این مهارت به صورت ماهرانه تری نسبت به سن دو تا سه سالگی انجام می شود.

رشد حرکتی


۴تا ۵ سالگی

  • در ادامه تکامل حرکتی، کودک می تواند روی یک پایش برای مدت طولاتی تری بایستد (بالای ۹ ثانیه) و به تدریج قادر خواهد بود در همان وضعیت برای چند ثانیه راه برود(لی لی کردن). همچنین می تواند سوار یک دوچرخه شود و با کمک دیگران رکاب بزند. در این بازه سنی کودک میتواند روی زمین پشتک بزند و یا به دور خودش بچرخد (swing) .
  • کودک از اشکال هندسی علاوه بر دایره و مربع، مثلث را نیز کپی می کند. با کسب مهارت تقلید کردن اشکال هندسی، کودک می تواند یک آدمک را با سر، تنه، بازوها و پاها رسم کند. همچنین مهارت حرکتی لازم جهت استفاده از قاشق، چنگال و تا حدودی چاقو را کسب می کند.
  • در این بخش تلاش شده که مهمترین و کاربردی ترین نکات در مورد رشد حرکتی یک کودک تا سن ۵ سالگی مطرح شود. همان گونه که قبلا گفته شد، آگاهی از روند رشد حرکتی کودک می تواند به والدین کمک کند ضمن تعدیل سازی انتظارات خودشان از کودک، در صورت وجود تاخیر حرکتی هرچه زودتر به متخصص مربوطه مراجعه کنند تا پروسه ارزیابی و شاید مداخله زودهنگام آغاز شود.

در صورت وجود مشکل چه کنیم؟

معمولا نقایص رشدی حرکتی به دلیل آسیب به سیستم اعصاب مرکزی و محیطی اتفاق می افتد. بنابراین در صورت مشاهده هرگونه تاخیر در اکتساب مهارت های حرکتی در کودک، مراجعه به متخصص مغز و اعصاب کودکان می تواند کمک کننده باشد. یک متخصص مغز و اعصاب، پس از معاینه و در صورت صلاح دید، می تواند جهت مداخلات توانبخشی کودک را به مراکز کاردرمانی ارجاع دهد. معمولا کاردرمانگر با ارایه تمرینات حرکتی، باعث تسهیل روند رشد حرکتی کودک می شود.

 

 

 

محمدحسین حمداللهی